Gedeelde grond

In potentie is ieder onderwerp interessant voor iedereen. Zeker in een academische omgeving mag je uitgaan van een nieuwsgierig publiek. Wil je hiervan profiteren? Ga op zoek naar gedeelde grond.

De mondelinge presentatie, al dan niet met PowerPoint, is een bijzonder ineffectieve manier van informatieoverdracht. Ga maar na bij jezelf: wat herinner jij je nog van een presentatie die je vorig jaar, vorige maand, of zelfs gisteren, hebt bijgewoond? Van alle woorden die je over je hebt uitgestort gekregen, blijven er maar weinig hangen. Dit komt doordat een presentatie als multimediale ervaring nogal wat van de hersenen vergt. Je bent bezig met het verwerken van geluid (de stem van de presentator en omgevingsgeluid) en beeld (slides, lichaamstaal en omgeving). Een presentatie is lineair, je kunt niet terug- of vooruitspoelen. Je bent overgeleverd aan de verbale capaciteiten van de presentator. En op de achtergrond spelen zaken als appjes die binnenkomen, fysiologische ongemakken, wat je eerder op de dag hebt meegemaakt en wat je straks moet doen.

Motivatieoverdracht

Voor een slechte luisteraar als ik, kan het bijwonen van een presentatie een martelgang zijn. Minuten tikken tergend langzaam weg, herinner ik mij van menig college dat ik als student biologie bijwoonde. Vermoedelijk ontwikkel je als wetenschapper na verloop van tijd de vaardigheid van het geconcentreerd luisteren. Een mix van uithoudingsvermogen, motivatie en zelfbeheersing waarmee je de aandrang om andere dingen te gaan doen of ergens anders aan te denken kunt onderdrukken, stelt je in staat om ongeacht de presentatieskills van de spreker de voor jou nuttige informatie uit een verhaal filteren. Een trucje, dat ik helaas pas tegen het eind van mijn studie ontdekte, is na ieder college een vraag stellen. De dreiging die uitgaat van het jezelf en plein public voor schut zetten, dwingt je bij het verhaal te blijven.

Ik heb dan ook veel begrip voor het standpunt van Edward Tufte. Hij is een grootheid als het gaat om datavisualisatie en een uitgesproken tegenstander van de PowerPoint presentatie. Hij ziet liever dat we een geschreven tekst uitdelen, die rustig lezen en er dan over discussiëren. Als informatieoverdracht het primaire doel is, dan zou dit inderdaad de beste manier zijn. Maar presenteren gaat primair over motivatieoverdracht. De mondelinge presentatie is een magisch middel waarmee je je publiek in beweging kunt brengen. Vraag dat maar aan Jezus, Martin Luther King of Donald Trump.

Onbekend terrein

Als spreker heb je de verantwoordelijkheid om zuinig om te gaan met de tijd die je van je publiek krijgt. Tijd is een kostbaar bezit. Verstreken tijd krijg je niet meer terug. Bedenk eens wat voor nuttige zaken een hooggeleerd publiek van honderd mensen in drie kwartier kan doen. Dat zou al voldoende reden moeten zijn om iedere presentatie aantrekkelijk en relevant voor het publiek te maken. Bekijk je het vanuit je eigenbelang, dan kun je drie kwartier aandacht van een hooggeleerd publiek als unieke kans zien om honderd mensen te laten begrijpen en onthouden wat jij te vertellen hebt. Je hebt de kans honderd breinen aan het werk te zetten om jou ideeën te verbeteren en te motiveren om later jouw artikelen te lezen.

In potentie is ieder onderwerp interessant voor ieder publiek. Zeker in een academische setting is nieuwsgierigheid alomtegenwoordig. Put uit die grondstof. Ga op zoek naar gedeelde grond. Welke aspecten in jouw onderzoek spreken je publiek al voordat je iets gezegd hebt aan? Welke woorden maken nieuwsgierig? Als je vertrekt vanuit de interesse en kennis van je publiek, maakt dat de bereidheid groter om jou te volgen naar onbekend terrein. Als ze aansluiten bij wat je weet en interessant vindt, is er niets bevredigender dan nieuwe dingen leren. Ben je een bioloog en spreek je chemici toe, vertrek dan vanuit de wereld van de moleculen. Neem geschreven bronnen als vertrekpunt als je als archeoloog voor historici staat. En richt je je als wetenschapper tot de leek, vertrek dan vanuit de wereld van alledag.

Nieuwsgierig

Dat je moet vertrekken vanuit het al bestaande als je je publiek wilt meenemen naar het nieuwe weten we al sinds de Klassieke Oudheid. Het onderzoeksprogramma Anchoring Innovation van de Nederlandse classici in ons land bestudeert dit in verleden en heden. Toen architecten in de oudheid overstapten van houten constructies naar steen, vertelde Ineke Sluier me eens, werden structuren die voorheen nodig waren om hout te bevestigen nagebootst in steen. Bij veel elektrische auto’s plug je de stekker in op de plek waar voorheen de benzine naar binnen ging. De aansluiting zit onder precies zo’n klepje en de stekker heeft precies zo’n handgreep als je bij de benzinepomp vindt. Technisch gezien is dit nergens voor nodig, maar het sluit aan bij de verwachting van de voormalig benzinerijder.

Het principe hoor je al in een enkele zin. Bevat het eerste gedeelte van een zin woorden die nieuw of ingewikkeld zijn voor je publiek, dan luistert niemand naar het tweede deel. Neem de volgende zin: ‘Het bestuderen van de mechanica van metastase is een onmisbare stap in het leren begrijpen van kanker.’ De eerste helft van de zin zet je brein aan het interpreteren van de woorden metastase en mechanica. Daardoor hoor je het tweede deel van de zin niet en gaat het belang aan je voorbij. Draai je de zin om, dan werkt het wel: ‘Als we kanker beter willen leren begrijpen, moeten we de mechanica van metastase bestuderen.’ Je mag ervan uitgaan dat de meeste mensen in het publiek het belangrijk vinden dat we kanker beter leren begrijpen. Deze wens motiveert om te luisteren naar het tweede deel van de zin. Dat daar nieuwe begrippen staan maakt juist nieuwsgierig. Je gaat iets nieuws leren over een voor jou belangrijk onderwerp.

Je presenteert nooit twee keer voor hetzelfde publiek. Je kunt dan ook nooit twee keer dezelfde presentatie geven. Verplaats je in het perspectief van de toehoorder, doe onderzoek, bepaal het vertrekpunt van je publiek en start daar je verhaal. Dat is de eerste, onmisbare stap als je succesvoller wilt leren presenteren.

Meer over woordkeuze lees je in mijn vorige blog.

Foto via Pxfuel